3-7 yaş arası uşaqlar xəyalla gerçəyi ayırmaqda çətinlik çəkərlər və ancaq 11 yaşlarında yetkinlər kimi mühakimə gücünə çatar. Uşaqlar qorxularından ötəri, bəzi mənfəətlər əldə etmək, diqqət çəkmək və maraq görmək üçün yalanlara müraciət edə bilər. Bu yalanlara lazımlı tədbir görülməzsə, bu vərdiş həyat boyu davam edə bilər.
Uşağına yaxşı bir təhsil vermək istəyən hər ana-atanın birinci məqsədi onun doğru danışan, yalan danışmayan dürüst bir insan olaraq yetişməsi üçün səy göstərməsidir. Hər uşaqda fərdi fərqliliklər görülməklə birlikdə; uşaqlar mücərrəd anlayışları qəbul etməyə başlamaları ilə birlikdə 7 yaşlarında mühakimə etməyə, 11 yaşlarında da doğru ilə səhvi də yetkinlərə yaxın şəkildə ayırmağa başlar. Bu dövürdə aldığı əxlaqi təhsil və gördüyü gözəl modellər təsirlidir. Ön yetkinlik və yetkinlik dövründə bəzi fərdi və ekoloji səbəblər yalanın davam etməsinə ya da əvvəldən yoxkən ortaya çıxmasına gətirib çıxarar.
Yalan danışma vərdişi bütün pis vərdişlərin təməli olduğu kimi adamın ətrafının etibarını itirməsi və pis bir şəkildə etiketlənilməsi kimi başqa səhv davranışlara da səbəb olar. Bununla birlikdə kiçik uşaqların çoxu şüursuz bir şəkildə yalan danışar və ya doğrunu söyləməz. Uşaqdır deyib aldırmayınca da vərdiş halını ala bilər.
Xəyalla gerçəyi ayıra bilməmək səbəbiylə doğru olmayan şeylər söyləmək daha çox 3-7 yaşları arasında oyun əsnasında görülər. Bu dövrdə uşağın xəyallarını yalan olaraq adlandırmaqdan qaçınılmalıdır. 7 yaşından sonra uşağın xəyalla gerçəyi daha yaxşı ayırmasıyla bu cür davranışlar uşaqların çoxunda azalar.
Uşaq, xəyallarıyla qorxularını xaricə vura bilər
Uşaq televizorda gördüyü qap-qaç xəbərlərindən və ya bir qorxulu filmdən və ya yuxudan təsirlənərək məktəbi qatillərin basdığını və bir yoldaşını öldürdüyünü söyləyə bilər. Yenə uşaq müəlliminin və ya yoldaşının özünü döydüyünü söyləyə bilər. Bu kimi xəyal məhsulu sözlər uşağın müxtəlif səbəblərlə ana-atasının diqqətini çəkmək istəməsi və ya dayaqdan çox qorxduğu üçün bu qorxunun xaricə vurumu kimi müxtəlif səbəblərə bağlı ola bilər. Bu qorxuların səbəbi araşdırılmalı, eyni zamanda bir başqa adamın haqsız yerə ittiham edilməsinə yol aça biləcəyi unudulmamalıdır. Xəyalçı olduğu üçün senarilər çıxaran uşaqlar şəkil, teatr, yazı kimi uyğun sahələrə istiqamətləndirilə bilər.
Yalanla çıxar əldə etmək, vərdişə yol aça bilər
Narahatlıq verici olan bir yalan növü də uşağın bir qazanc əldə etmək və ya bir məsuliyyətdən xilas olmaq üçün yalan danışması və buna ətrafındakıları inandırdığını düşünməsidir. Məsələn yazılılarda yaxşı qeyd ala bilməyən bir şagird, məktəbdə müəllimin yazılı etdiyini, yazılıda 5 aldığını söyləyə bilər.
Atasının cibxərcliyi vermədiyini söyləyən uşaq, babasından da cibxərcliyi qopara bilər. Yoldaşının əşyasını icazəsiz alan uşaq, bunu yoldaşının özünə hədiyyə etdiyini söyləyə bilər. Bu şəkildə davranan uşaqda daşındırıcı tədbirlər alınmaz və yalanının aydın olduğu uşağa fərq etdirilməzsə bu kimi davranışlar ön yetkinlik və yetkinlik dövründə də davam edib vərdiş halına gələcək və şəxsiyyət problemlərinə gətirib çıxaracaq.
Yalana səbəb olan şeylər
Uşağın xəyalla gerçəyi ayıra bilməməsi.
Hekayə qabiliyyətini xəyallar izah edərək ortaya qoyması.
Uşağın qorxularını xəyal məhsulu hadisələr izah edərək çölə vurması.
Uşağın ana-atasının diqqətini çəkmək istəməsi.
Yoldaşlarının və müəlliminin diqqətini çəkmək istəməsi.
Uşağın, ana-atanın, müəllimin cəza verməsindən qorxaraq yalana müraciət etməsi.
Uşağın, mənfəətlər əldə etmək üçün yalana müraciət etməsi.
Uşağın, məsuliyyətdən qaçmaq üçün yalana müraciət etməsi.
Qısqanclıq və DEHB. (Diqqət əskikliyi hiperaktividə pozuqluğu kimi bir səbəbə bağlı orqanik və ruhi bir probleminin olması.)